Waar die andere God woont

Bert Ernste

December 2007

Waar die andere God woont van de Portugese schrijver J. Rentes de Carvalho gaat over Nederland, waar de schrijver al lang woont, maar omdat Rentes de Carvalho met een Portugese bril kijkt, leer je door het lezen van dit boek de verschillen tussen Nederland en Portugal kennen. Tegelijkertijd houdt hij ons Nederlanders een spiegel voor. Het boek is oorspronkelijk uit 1972 (in 1982 aangevuld), maar nog steeds zeer leesbaar. Rentes de Carvalho is een schrijver met humor en zelfspot.

In het begin van het boek vertelt de schrijver hoe hij zijn nog ongeoefende Nederlands doorspekte met “plechtige godverdommes, omdat ik meende dat het aanroepen van de Voorzienigheid, in dit land waar het geloof serieus genomen werd, zegenrijke gevolgen voor mij zou hebben. (Begrijpelijke vergissing: in het Portugees betekent het aanroepen van de naam Gods altijd een gebed; wie wil vloeken doet dat met behulp van de duivel).”

In Waar die andere God woont beschrijft Rentes de Carvalho natuurlijk wel een Nederland dat er voor een deel nu (anno 2007) niet meer is. Zo gaat hij in op de fantasieloze Nederlandse keuken. Daarin is inmiddels wel het een en ander verbeterd, al zal ik niet beweren dat we in Nederland nu een eetcultuur van fijnproevers hebben. Ook is de omgang met buitenlanders - Rentes de Carvalho beschrijft een aantal komische, maar ook wel onthutsende ontmoetingen - in Nederland inmiddels heel wat veranderd, deels ten goede, deels ten slechte. Ten goede, want de gemiddelde Nederlander weet nu meer van ‘vreemde’ culturen dan vroeger, maar ook ten slechte, nu het in Nederland bon ton is om te zeggen wat je denkt, ook als dat grof en bot is tegenover mensen die anders zijn.

Komisch is ook de beschrijving van de omgang in het openbaar vervoer. “Wie, zoals ik, gebruik heeft gemaakt van de trammetjes, bussen en treinen naar Zandvoort, of zich zo nu en dan temidden van een mensenmenigte heeft bevonden, zal gemerkt hebben dat de Nederlander en, wat verrassender is, de Nederlandse, hun lichamen lijken te gebruiken met hetzelfde oogmerk als waarmee de soldaten uit de oudheid zich bedienen van slingerwapens en stormrammen. Wie daar niet aan gewend is geneert zich dood, weet niet waar hij kijken moet wanneer matronale boezems hem met verstikking bedreigen, wanneer hij klem wordt gezet door achtersten van alle mogelijke maten en gewichten, wanneer hij lichamen voelt die zich tegen het zijne op persen, zich om het zijne heen sluiten, zich er in boren, met een nadrukkelijkheid die in elk ander land voor obsceen gehouden zou worden.” De ‘zuiderlingen’ maken volgens de schrijver gretig gebruik van deze lichamelijkheid.

Grappig is de verbazing van Rentes de Carvalho als hij in Nederland een demonstratie ziet en over actiegroepen hoort. Dat geeft hem de indruk dat er grote sociale misstanden in Nederland zijn. Dat valt voor iemand, die een dictatuur ontvluchtte, natuurlijk heel erg mee. En actiegroepen zijn in Nederland geen bommengooiende revolutiemakers, zo ontdekt de schrijver. Vaak gaat het slechts om het kappen van een paar eiken. Ook de Nederlandse vergadercultuur moet het ontgelden.

Uiteraard gaat Rentes de Carvalho ook in op godsdienst. Daar komt de titel van het boek vandaan. Rentes de Carvalho beschrijft hoe God in zijn Portugese familie werd beleefd. “Dit is mijn God. Almachtig, humeurig, een wat knorrige opa, in staat om alles te vergeven, en die wij van onze kant Zijn onhandelbaarheid niet kwalijk moeten nemen, evenmin als de rampspoed die Hij soms zendt. Daarom spreken we over Hem en beschouwen we Hem als een huisgenoot, een familielid dat zijn buien heeft, die je met eerbied en genegenheid tegemoet moet treden, aan wie je cadeautjes en surprises geeft, maar met wie het oppassen blijft geblazen.” Over de ‘Nederlandse God’ zegt hij “Ik begrijp niet waarom God en het geloof (katholieken, protestanten en andere credo’s over één kam geschoren) zulke ontstellend vreugdeloze onderwerpen zijn, zo loodzwaar, zo somber (...). (...) En terwijl ik niets begrijp van dit kille geloof vol zonde, schuld en ontzeggingen, zal de Nederlander misschien nog veel minder begrijpen van de vrijpostigheden die ik en de mijnen ons veroorloven jegens de Allerhoogste (...).” Toen ik indertijd naar Portugal trok, hielpen dit soort observaties mij, ondanks de persoonlijke kleuring van de schrijver, om Portugal beter te begrijpen.

Er passeren nog veel meer onderwerpen de revue in Waar die Andere God woont, die Rentes de Carvalho laconiek beschrijft. Een aanrader voor wie Portugezen én Hollanders een beetje beter wil begrijpen. Ook als je wilt weten hoe Nederland er 20 - 25 jaar geleden (in de ogen van een buitenlander) uitzag en hoe Nederland toen omging met buitenlanders een lezenswaardig boek. In het nawoord uit 1982 constateert Rentes de Carvalho al een toenemend racisme in Nederland.

Meer boeken Portugal | Meer Portugal | Index artikelen | Contact