British flag  Bandeira brasileira
Plaatje familiewapen De Munnick

Plaatje Braziliaanse vlag

‘Die auto rijdt me van de sokken!’

Starten in São Paulo

Bert Ernste

Mei 2006 (iets gewijzigd opgenomen in Ajuus januari 2008)

São Paulo. Mooi weer. Ik bekijk het gewoel van de vele mensen op straat. Dit is voor Nederlanders en Belgen een vreselijk grote stad. Ineens getoeter en ik word bijna omver gereden door een auto die uit de parkeergarage van een flat naar boven komt stuiven. Ik ben even heel kwaad vanwege dit gebrek aan respect voor voetgangers op het trottoir. Aan mijn Braziliaanse vrienden merk ik dat ik deze Hollandse houding kan vergeten. De auto is hier de baas.

Dat was mijn eerste les Braziliaanse gewoontes. ’s Lands wijs, ’s lands eer. Tegelijkertijd is dat natuurlijk een kleinigheid. Wie naar Brazilië gaat voor een bedrijf om daar een aantal jaren te werken, of wie naar Brazilië emigreert, bijvoorbeeld vanwege de liefde, krijgt veel meer te verstouwen. Dat begint bij het verlaten van vrienden en bekenden en, ook niet te onderschatten, een bekende omgeving, waar je de weg weet, de gewoontes en de producten kent. Daar komen dan nog bij de stress van het inpakken, het beginnen in een nieuwe omgeving, huis zoeken, starten en / of vinden van nieuw werk en in het geval van een huwelijk met een Braziliaan(se) een buitenlandse schoonfamilie. Alsof dat nog niet genoeg is om ’s nachts gillend wakker te worden, heb je in dat hele proces ook nog eens te maken met alle bureaucratie voor visum, verblijfs- en werkvergunning, bankzaken en de regelingen voor het eventuele huwelijk.

Taal
Om je in dat proces zo min mogelijk verloren te voelen is het ten zeerste aan te bevelen om ruim vóór aankomst in Brazilië de taal te leren. Zelfs hoger opgeleide Brazilianen spreken vaak maar weinig Engels. Waarom zouden ze, omringd door zo veel Portugees sprekenden (160 miljoen)? Brazilianen hebben er, dank zij de immigratie, overigens meestal geen moeite mee als je Portugees spreekt met een accent, of fouten maakt. ‘Buitenlander’ (estrangeiro) is in Brazilië geen vies woord, zoals het vandaag de dag in Nederland lijkt te zijn. Interessant is dat in São Paulo veel namen voorkomen van inheemse oorsprong, die aardige tongbrekers kunnen zijn. Enkele voorbeelden: Ibirapuera (park in São Paulo), Anhangabaú (metrostation), Cagaguatatuba en Itapetininga (plaatsen in de deelstaat São Paulo). Investeer in Portugees spreken, er gaat een wereld voor je open.

Vervoer
De auto is hier het belangrijkste vervoermiddel en zoals gezegd de baas. Op kruispunten heeft het afslaande verkeer ook weinig respect voor de overstekende voetganger. De aanwezigheid van zebra’s maakt daarbij nauwelijks verschil.
Verder is het verkeer in São Paulo Latijns druk en ogenschijnlijk zeer ongeorganiseerd, al valt dat bij nader inzien eigenlijk wel mee. Maar een feit blijft dat Brazilianen de richtingaanwijzer maar weinig gebruiken en - laten we maar zeggen - flexibel in- en uitvoegen. Maar ze laten ook flexibel in- en uitvoegen. Brazilianen staan veel minder op hun strepen (lees verkeersregels) dan Nederlanders. Let goed op de motorkoeriers, die vliegen met ware doodsverachting overal tussendoor. Het is in São Paulo en elders in het land ook zaak om het wegdek in de gaten te houden. Je komt nogal eens (forse) gaten tegen. De verkeersdrempels (lombadas) zijn vaak slecht gemarkeerd en zéér ‘agressief’. Tussen kruisende straten zit soms een forse geul voor de waterafvoer. Als je die niet ziet en er in volle vaart overheen gaat, raak je met je hoofd onzacht het dak en het is slecht voor de schokbrekers.
Dank zij het feit dat São Paulo geen echte toeristenstad is, kun je er over het algemeen goed een taxi nemen, zonder meteen in een tourist trap terecht te komen. Het metronet is goed, maar wat beperkt van omvang. Met de bus gaan is buiten de spits goed mogelijk, ware het niet dat het vaak lastig is te achterhalen welke bus je moet hebben. Die informatie staat in ieder geval niet op de bushalte en tegen de tijd dat je de informatie op de bus zelf verwerkt hebt, is die meestal vertrokken. Internet biedt een oplossing: buszoeker | Metro

Veiligheid
Naast het feit dat flatgebouwen meestal een parkeergarage hebben en er dus heel veel plekken zijn, waar auto’s ineens het voetpad kunnen kruisen, valt op dat vrijwel alle flatgebouwen veel hekken en een portiersloge hebben. De reden is natuurlijk de veiligheid. Familieleden en vrienden van aanstaande expats en emigranten die naar São Paulo of Rio gaan, begeleiden de voorbereidingen vaak met welgemeende, maar ook wel eens irritante ‘goede’ raad: “Pas maar op daar, het is daar hartstikke gevaarlijk!”, “Weet je wel zeker dat je naar São Paulo wilt?”. Ze hebben een punt, je moet inderdaad voorzichtig zijn in Braziliës grote steden, maar het beeld dat we in Europa van de onveiligheid hier hebben, is óók erg overdreven. Met een paar voorzorgen, zoals geld pinnen waar dat veilig kan, bepaalde straten vermijden, niet opzichtig rijk over straat gaan, je tas goed vast houden en dergelijke, is er goed te leven in São Paulo en elders.

Huis zoeken
Het vinden van een huis gaat anders dan in België en Nederland. Huurcontracten worden meestal voor een langere periode afgesloten en het is niet gemakkelijk daar onderuit te komen. Soms is het - vooral bij de hogere huren - mogelijk om een ontbindingsclausule op te nemen, maar gebruikelijk is het niet. Bij huren moet meestal een flink aantal maanden vooruit worden betaald, of men heeft iemand nodig die borg staat (een fiador). Dat gaat met veel bureaucratie gepaard.
Voor het kopen van een huis geldt dat de notaris maar weinig controle uitoefent. Dat moet door een jurist gebeuren. In ons geval heeft de juridische afdeling van de makelaar van de verkoper dat keurig voor ons verzorgd, maar niet elke (verkopende) makelaar is te vertrouwen. Laat je dus juridisch bijstaan, zeker als je de taal niet voldoende kent om alle stukken te lezen.
Denk er bij het kiezen van je woonwijk aan dat het verkeer in São Paulo hels kan zijn, zeker als het (stort)regent en diverse straten overstromen. Een optie kan zijn om dicht bij een metrostation te gaan wonen om minder autoafhankelijk te zijn. Voor de meeste Paulistanos is de auto echter een must.

Omgangsvormen
De Brazilianen zijn op een informele manier veel hoffelijker in de omgang dan Nederlanders. De vergelijking met Belgen durf ik niet aan, ik zeg het eerlijk. Zo is het gebruikelijk om in een restaurant de ober de kans te geven om je een plaats aan te wijzen, of minstens te vragen of het OK is als je ergens gaat zitten. De ober bij de ingang voorbij stieren en op het lege tafeltje afstevenen, zoals in Nederland vaak gebeurt, valt niet goed, al zullen ze niet snel wat zeggen. Er is echter wel veel verschil tussen de sociale klassen, dus ook tussen die ober en de klant. Dat wil zeggen dat je correct en beleefd, maar ook wat afstandelijk dient te zijn.
Datzelfde geldt voor huispersoneel, de empregada (inwonend dienstmeisje) of faxineira (komt een aantal uren of dagen per week schoonmaken). De Nederlandse ‘democratische’ manier van omgang, dat wil zeggen proberen het personeel op voet van gelijkheid te behandelen gaat meestal niet zo goed. Menig dienstmeisje zal bijvoorbeeld niet graag mee-eten met de familie, al komt dat wel degelijk voor. Zelf heb ik altijd geworsteld met de gulden middenweg in deze. Meer
Duidelijk anders is ook de omgang met de buren. De Nederlandse gewoonte (of is die aan het uitsterven?) om je nieuwe buren voor een kopje koffie te vragen ter kennismaking, zal in Brazilië meestal op onbegrip stuiten. Op straat of in de gang van je flat je even aan de buren voorstellen “wij zijn van nummer zoveel”, is al gauw voldoende, een klein praatje kan uiteraard geen kwaad. Ook het thuis uitnodigen van collega’s van het werk is in Brazilië minder gebruikelijk. Als er al contacten zijn buiten werktijd, is het gebruikelijker om in een kroeg of restaurant af te spreken. Uiteraard verschilt dit per sector.

Maatschappij
In zijn algemeenheid geldt dat Brazilianen erg individualistisch zijn. Ieder voor zich, zeg maar. Dat betekent - heel prettig - dat ze jou ook in je waarde laten, maar het houdt ook een zekere onverschilligheid voor de ander in. Volgens sommige theorieën komt dat omdat er in de Braziliaanse immigratiegeschiedenis nooit een echt dominante groep is geweest. Daardoor zou er nooit een overheersende ideologie, een dominant idee van “onze maatschappij is zo” zijn gevestigd, maar was elke groep bezig met zichzelf. Dat is bijvoorbeeld anders in de Verenigde Staten met zijn dominantie (in de begintijd) van de blanke, protestantse, Angelsaksische immigranten.

Geld, telefoon, water licht
Banken zijn in Brazilië een crime. Ze zijn duur en geven slechte service. Het internetbankieren is goed ontwikkeld, maar je moet desondanks vaker naar de bank dan je lief is. Ook het regelen van zaken als telefoon, gas, water, licht en dergelijke is allemaal ingewikkelder dan in Nederland. Meer bureaucratie, vaker allerlei papieren moeten tonen en daarvoor in rijen staan. Overigens is Brazilië op dit gebied de laatste tien jaar al een heel eind verbeterd.

Uitgaan
Voor de duidelijkheid: ondanks de vele dingen waar je aan moet wennen, is leven in Brazilië voor wie een redelijk inkomen heeft buitengewoon prettig. Het klimaat is prima (soms wat warm voor ons) en de mensen zijn vreselijk aardig. Een wereldstad als São Paulo heeft bovendien zijn eigen charme, al moet je dan wel de grote stukken lelijke en gore grote stad negeren. Talloze mooie bioscopen (films worden ondertiteld, dus als je de originele taal kunt volgen een aanrader), restaurants uit alle windstreken, een fantastisch cultuuraanbod met prachtige musea, muziek etc. en een mooi, inmiddels grotendeels gerestaureerd historisch centrum. Alleen de luisterrijke avenida’s ontbreken. Dat zijn allemaal helse verkeersaders geworden.

Uitgaanstips in het Engels
Artikel in de New York Times over São Paulo als toeristenstad (voor de koopkrachtige toerist, dat wel)

Meer Brazilië | Index artikelen | Contact